Περίληψη: Ναυτεργατικό ατύχημα- Aρχή αναλογικότητας
Με την προσβαλλόμενη απόφασή του το δευτεροβάθμιο Δικαστήριο δέχθηκε, κατά παραδοχή σχετικών λόγων έφεσης, τυπικά και κατ` ουσία την ως άνω έφεση των αναιρεσιβλήτων και εξαφάνισε, κατά το μέρος που αφορούσε τους ως άνω διαδίκους, την εκκαλούμενη 1552/2016 οριστική απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πειραιώς, που είχε δεχθεί κατά ένα μέρος την αγωγή ως ουσιαστικά βάσιμη και είχε επιδικάσει τα αναγραφόμενα εκεί χρηματικά ποσά προς αποκατάσταση της ψυχικής οδύνης αυτών από το θάνατο σε ναυτεργατικό ατύχημα του ..., συζύγου της πρώτης, πατέρα των δεύτερης και τρίτου και αδελφού των λοιπών εναγόντων και ήδη αναιρεσειόντων. Στη συνέχεια το δευτεροβάθμιο Δικαστήριο κράτησε την υπόθεση κατά το μέρος αυτό, δέχθηκε κατά ένα μέρος την αγωγή ως κατ` ουσία βάσιμη και επιδίκασε σε καθέναν από τους ενάγοντες αναιρεσείοντες για την ως άνω αιτία χαμηλότερα των επιδικασθέντων πρωτοδίκως χρηματικά ποσά. Με την ίδια ως άνω απόφαση το δευτεροβάθμιο Δικαστήριο απέρριψε ως αβάσιμη κατ` ουσία την ασκηθείσα με ίδιο δικόγραφο από 29-9-2017 αντέφεση των εναγόντων - αντεκκαλούντων, με την οποία αυτοί ζητούσαν τη μεταρρύθμιση της οριστικής απόφασης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πειραιώς, προκειμένου να γίνει δεκτή στο σύνολο της η αγωγή ως προς τα αιτηθέντα χρηματικά ποσά προς αποκατάσταση της ψυχικής οδύνης αυτών. Η αίτηση αναίρεσης ασκήθηκε νομότυπα και εμπρόθεσμα (άρθρ. 552, 553, 556, 558, 564 παρ. 3, 566 παρ. 1 και 144 KΠολΔ). Είναι, συνεπώς, παραδεκτή και πρέπει να εξεταστεί περαιτέρω ως προς το παραδεκτό και βάσιμο των λόγων της (άρθρ. 577 παρ. 3 KΠολΔ).
(..) Σύμφωνα με το άρθρο 932 ΑΚ "Σε περίπτωση αδικοπραξίας, ανεξάρτητα από την αποζημίωση για την περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει εύλογη, κατά την κρίση του, χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Αυτό ισχύει ιδίως για εκείνον που έπαθε προσβολή της υγείας, της τιμής ή της αγνείας του ή στερήθηκε την ελευθερία του. Σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου η χρηματική ικανοποίηση μπορεί να επιδικασθεί στην οικογένεια του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης". Κατά την έννοια του άρθρου αυτού, το δικαστήριο της ουσίας, αφού δεχθεί ότι συνεπεία της αδικοπραξίας προκλήθηκε σε κάποιο πρόσωπο ηθική βλάβη ή ψυχική οδύνη, καθορίζει στη συνέχεια το ύψος της οφειλόμενης γι` αυτήν χρηματικής ικανοποίησης, με βάση τους κανόνες της κοινής πείρας και της λογικής, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη, ως κριτήρια, το είδος της προσβολής, την έκταση της βλάβης, τις συνθήκες τέλεσης της αδικοπραξίας, τη βαρύτητα του πταίσματος του υπόχρεου, το τυχόν συντρέχον πταίσμα του δικαιούχου - θύματος (τόσο της ηθικής βλάβης όσο και της ψυχικής οδύνης) και την οικονομική και κοινωνική κατάσταση των διαδίκων μερών, χωρίς να απαιτείται η ειδικότερη αιτιολόγηση καθενός στοιχείου (ΑΠ 1414/2019, ΑΠ 838/2017). Ο προσδιορισμός του ποσού της εύλογης χρηματικής ικανοποίησης αφέθηκε στην ελεύθερη εκτίμηση του δικαστηρίου, η σχετική κρίση του οποίου δεν υπόκειται, κατ` αρχήν, σε αναιρετικό έλεγχο, αφού σχηματίζεται από την εκτίμηση των πραγματικών γεγονότων (άρθρ. 561 παρ. 1 KΠολΔ), χωρίς υπαγωγή του πορίσματος σε νομική έννοια, ώστε να μπορεί να κριθεί εσφαλμένη εφαρμογή του νόμου, είτε ευθέως, είτε εκ πλαγίου, για έλλειψη νόμιμης βάσης. Επιβάλλεται, όμως, σε κάθε περίπτωση, να τηρείται, κατά τον καθορισμό του ποσού που επιδικάζεται, η αρχή της αναλογικότητας, ως γενική νομική αρχή και μάλιστα αυξημένης τυπικής ισχύος, υπό την έννοια ότι η σχετική κρίση του δικαστηρίου δεν πρέπει να υπερβαίνει τα ακραία όρια της διακριτικής του ευχέρειας, πράγμα που, αν συμβαίνει, ελέγχεται ως παραβίαση της πιο πάνω γενικής νομικής αρχής, ήτοι ως πλημμέλειες του άρθρου 559 αριθ. 1 και 19 KΠολΔ (Ολ. ΑΠ 10/2017, 9/2015). Και τούτο, διότι μία απόφαση, με την οποία επιδικάζεται ένα ευτελές ή υπέρμετρα μεγάλο ποσό, ως δήθεν εύλογο, κατά την ελεύθερη κρίση του δικαστηρίου, προς αποκατάσταση της ηθικής βλάβης ή της ψυχικής οδύνης, ευτελίζει, στην πρώτη περίπτωση (όσον αφορά τον δικαιούχο - παθόντα), το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και στη δεύτερη (όσον αφορά τον υπόχρεο), το δικαίωμα της περιουσίας του, αφού το δικαστήριο, επεμβαίνοντας στη διαφορά μεταξύ ιδιωτών, πρέπει να τηρεί μία δίκαιη ισορροπία ανάμεσα στα αντιτιθέμενα συμφέροντα, με παράλληλη προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων (ΑΠ 170/2020, ΑΠ 642/2020, ΑΠ 1414/2019). Στην εξεταζόμενη περίπτωση, το Μονομελές Εφετείο Πειραιώς, με την αναιρεσιβαλλόμενη 411/2018 απόφασή του, που εκδόθηκε κατά την ειδική διαδικασία των άρθρων 666 επ. KΠολΔ (άρθρο 82 ΚΙΝΔ), αφού προηγουμένως έκρινε, κατά τις σχετικές παραδοχές του, που δεν πλήττονται με την ένδικη αίτηση αναίρεσης, ότι υπαίτιος του επίδικου ναυτεργατικού ατυχήματος και του θανάσιμου τραυματισμού του .., που προκλήθηκε από αυτό, ήταν ο δεύτερος των αναιρεσιβλήτων ... πλοίαρχος, κύριος του έργου και εκπρόσωπος της πρώτης των αναιρεσιβλήτων πλοιοκτήτριας εταιρίας, αναφορικά με το κεφάλαιο της χρηματικής ικανοποίησης λόγω ψυχικής οδύνης των αναιρεσειόντων, οι οποίοι περιλαμβάνονται στα πρόσωπα που αποτελούν την "οικογένεια" του θύματος, ως σύζυγος (η πρώτη), ως τέκνα (η δεύτερη και ο τρίτος) και ως αδελφοί (οι λοιποί), δέχθηκε τα εξής, που ενδιαφέρουν την παρούσα αναιρετική δίκη: "Από την παράβαση των προαναφερόμενων διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας εκ μέρους των εκκαλούντων - αντεφεσιβλήτων που είχαν ως αποτέλεσμα την έκρηξη και το θάνατο των δύο εργαζομένων και εν προκειμένω του ... ηλικίας 60 ετών, εγγάμου με 2 ενήλικα τέκνα ηλικίας 28 και 29 ετών, τα συγγενικά του πρόσωπα υπέστησαν βαρύτατη ψυχική οδύνη, καθώς αυτός συμβίωνε με τη σύζυγό του και τα δύο ενήλικα τέκνα του στην ίδια οικία στην ... και συνδεόταν με σχέσεις στοργής και αγάπης. Επίσης ο θανών ήταν πολύ αγαπημένος με τα αδέλφια του, τα οποία τώρα βοηθούν οικονομικά την χήρα και τα παιδιά του, καθώς η οικογένεια δεν διαθέτει περιουσιακά στοιχεία και μισθώνει ακίνητο για τη στέγασή της, ενώ μόνο ο υιός του θανόντος εργάζεται, αφού η θυγατέρα του προσπαθεί να ολοκληρώσει τις σπουδές της. Να σημειωθεί ότι στην περίπτωση θανατώσεως προσώπου εξετάζεται η ηλικία τόσο του θύματος όσο και των μελών της οικογένειάς του, τα οποία δοκιμάζουν ψυχική οδύνη, ενώ επιπλέον λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερες συνθήκες υπό τις οποίες προκλήθηκε η βλάβη (βλ. Πατεράκη, χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης 1995 σελ. 336 και 338) και στη συγκεκριμένη περίπτωση το γεγονός ότι ο θανών απεβίωσε την ώρα της εργασίας του θεωρείται αυξητικός παράγων του ποσού της χρηματικής ικανοποίησης. Η βαρύτητα της βλάβης δηλαδή της ψυχικής οδύνης επίσης θα ληφθεί υπόψη στη συγκεκριμένη περίπτωση καθώς ο θανών παραμορφώθηκε κατά την έκρηξη και ο υιός του τον αναγνώρισε από ένα κομμάτι καφέ ζώνης που ήταν στην φόρμα εργασίας του και δεν είχε λιώσει. Επιπλέον λαμβάνονται υπόψη οι βαρύτατες αμέλειες που περιγράφησαν παραπάνω του δευτέρου εκκαλούντος πλοιάρχου, κυρίου του έργου και εκπροσώπου της πρώτης πλοιοκτήτριας, καθώς και η έλλειψη συνυπαιτιότητας από την πλευρά του θύματος (Πατεράκη ο.π. 339 και 343). Επομένως, το παρόν Δικαστήριο κρίνει ότι πρέπει να τους επιδικαστεί εύλογη χρηματική ικανοποίηση, η οποία ενόψει του είδους της προσβολής, της έκτασης της βλάβης, των συνθηκών του δυστυχήματος, της ηλικίας του θανόντος (60 ετών), της βαρύτητας του πταίσματος του δευτέρου εκκαλούντος, της κοινωνικής και οικονομικής θέσης, αλλά και της εν γένει κατάστασης των συγκεκριμένων διαδίκων, το παρόν Δικαστήριο κρίνει ότι με βάση την αρχή της αναλογικότητας πρέπει να τους επιδικασθεί χρηματική ικανοποίηση, το ύψος της οποίας πρέπει να προσδιοριστεί στο ποσό των 50.000 ευρώ ως προς την πρώτη εφεσίβλητη αντεκκαλούσα σύζυγο και από 45.000 ευρώ για καθένα από τα δύο τέκνα του θανόντος δεύτερη και τρίτο εφεσίβλητο αντεκκαλούντα και από 15.000 ευρώ για καθένα από τους αδελφούς του θανόντος. Τα παραπάνω ποσά κρίνονται δίκαια και εύλογα κατά την κρίση του Δικαστηρίου τούτου ύστερα από την εκτίμηση των πραγματικών γεγονότων της υποθέσεως, χωρίς υπαγωγή σε νομική έννοια (βλ. Ολ. ΑΠ 9/2015 πλεισ. ) και σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας". Με βάση τις παραδοχές αυτές, το Εφετείο δέχθηκε, κατά το προαναφερόμενο κεφάλαιο, ως ουσιαστικά βάσιμη τη με αριθμό ../26-9-2016 έφεση των αναιρεσιβλήτων κατά της 1552/2016 οριστικής απόφασης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πειραιώς, που είχε επιδικάσει, για την πιο πάνω αιτία, διαφορετικά - μεγαλύτερα ποσά (90.000 ευρώ για καθέναν από τους τρεις πρώτους αναιρεσείοντες και 15.000 ευρώ για καθέναν από τους υπόλοιπους), εξαφανίζοντάς την κατά τούτο και, αφού κράτησε την υπόθεση και δίκασε κατ` ουσίαν τη με αριθμό ../2008 αγωγή, δέχθηκε αυτήν εν μέρει, ήτοι για τα ποσά των 50.000 ευρώ, 45.000 ευρώ, 45.000 ευρώ, 15.000 ευρώ, 15.000 ευρώ, 15.000 ευρώ και 15.000 ευρώ, αντίστοιχα, ενώ απέρριψε ως κατ` ουσίαν αβάσιμη τη με αριθμό ../31-8-2017 αντέφεση των αναιρεσειόντων. Κρίνοντας, έτσι, το Εφετείο, δηλαδή με το να καθορίσει τη χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης των αναιρεσειόντων στα παραπάνω ποσά, παραβίασε την αρχή της αναλογικότητας και υπερέβη τα ακραία όρια της διακριτικής του ευχέρειας, δεδομένου ότι τα ποσά αυτά κατά την κοινή πείρα, τη δικαστηριακή πρακτική και τη συνείδηση για το δίκαιο, υπολείπονται καταφανώς εκείνων που συνήθως επιδικάζονται σε παρόμοιες περιπτώσεις χρηματικής ικανοποίησης. Επομένως, είναι βάσιμοι οι σχετικοί από τους αριθμούς 1 και 19 του άρθρου 559 KΠολΔ λόγοι της αναίρεσης, με τους οποίους οι αναιρεσείοντες αποδίδουν στην προσβαλλόμενη απόφαση τις αιτιάσεις, ότι κατά παράβαση της αρχής της αναλογικότητας και καθ` υπέρβαση των ακραίων ορίων της διακριτικής του ευχέρειας. Το Εφετείο, κατά την εφαρμογή της ουσιαστικού δικαίου, διάταξης του άρθρου 932 ΑΚ καθώς και εκείνης του άρθρου 25 παρ. 1 του Συντάγματος, επιδίκασε σε αυτούς, ως εύλογη χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης από το θανάσιμο τραυματισμό του συγγενούς τους ... (συζύγου, γονέα και αδελφών τους), τα ποσά αυτά, τα οποία, όμως, είναι δυνασανάλογα μικρά σε σχέση με αυτά που επιδικάζονται σε ανάλογες περιπτώσεις και προκύπτουν από τις συνθήκες της αδικοπραξίας (του ναυτεργατικού ατυχήματος), με βάση τα αναφερόμενα στην απόφαση προσδιοριστικά κριτήρια για τον καθορισμό αυτής.