Περίληψη: Οι διοικούντες ανώνυμη Εταιρία απαλλάσσονται από την ευθύνη για τις οφειλές προς τον ΕΦΚΑ για μεταγενέστερες της παραιτήσεως τους οφειλές εφόσον, επιδεικνύοντας τη δέουσα επιμέλεια, προβούν σε γνωστοποίηση της παραιτήσεώς τους στην αρμόδια προς τούτο υπηρεσία της Νομαρχίας.
- Επειδή, με τις παρατεθείσες στη δέκατη σκέψη διατάξεις των παραγράφων 1 και 3 του άρθρου 115 του ν. 2238/1994 και της παραγράφου 2 του άρθρου 69 του ν. 2676/1999 θεσπίζεται, ειδικά ως προς την καταβολή του οφειλομένου στο Δημόσιο φόρου εισοδήματος και των οφειλομένων στο Ι.Κ.Α. ασφαλιστικών εισφορών ημεδαπών ανωνύμων εταιρειών, προσωπική και αλληλέγγυος ευθύνη των προσώπων τα οποία διευθύνουν τις εν λόγω εταιρείες και στων οποίων τα διευθυντικά καθήκοντα προδήλως περιλαμβάνεται και η μέριμνα για τη συμμόρφωση του νομικού προσώπου προς τις απορρέουσες από τη φορολογική και από την ασφαλιστική νομοθεσία υποχρεώσεις του, η ευθύνη δε αυτή αποβλέπει στην επίτευξη του δημοσίου συμφέροντος σκοπού της διασφαλίσεως της εισπράξεως των ανωτέρω οφειλών των νομικών προσώπων (ΣτΕ 1187/2018 7μ., πρβλ. ΑΠ 1106/1978). Κατά την έννοια των ως άνω διατάξεων, οι οποίες πρέπει να ερμηνεύονται στενά (πρβλ. ΣτΕ 1769/2018), ως θεσπίζουσες εξαίρεση από την αρχή της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου των ανωνύμων εταιρειών (βλ. ενδεικτικώς άρθρο 1 παρ. 1 του ν. 2190/1920, Α΄ 144, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 3 του ν. 3604/2007, Α΄ 189, πρβλ. ΑΠ 1106/1979), και κατά τρόπο σύμφωνο προς το άρθρο 78 παρ. 1 του Συντάγματος και την απορρέουσα από αυτό αρχή της νομιμότητας του φόρου, τα μνημονευόμενα σε αυτές πρόσωπα ευθύνονται προσωπικώς και αλληλεγγύως για χρέη της ανώνυμης εταιρείας από φόρους ή από οφειλόμενες στο Ι.Κ.Α. ασφαλιστικές εισφορές, υπό την προϋπόθεση, πάντως, ότι εξακολουθούν, κατά τον εκάστοτε κρίσιμο χρόνο (όπως αυτός ορίζεται στις παραγράφους 1 και 3 του άρθρου 115 του ν. 2238/1994), να έχουν μία από τις ιδιότητες της παραγράφου 1 του άρθρου 115 του ν. 2238/1994 (πρβλ. ΣτΕ 3936/1999 7μ.) και δεν έχουν αποδεδειγμένως παραιτηθεί ή με άλλον τρόπο νομίμως παυθεί από αυτές. Τούτων έπεται ότι τα ως άνω πρόσωπα εξακολουθούν μεν να ευθύνονται για τα γεννηθέντα προ του χρόνου της παραιτήσεώς τους χρέη της εταιρείας, δεν ευθύνονται, όμως, για χρέη τα οποία γεννήθηκαν σε χρόνο μεταγενέστερο της νομίμως αποδεικνυομένης παραιτήσεώς τους (πρβλ. ΣτΕ 3936/1999 7μ.). Και τούτο ανεξαρτήτως, καταρχήν, του εάν έχει αναλάβει καθήκοντα νέα διοίκηση της εταιρείας, εφόσον τέτοια προϋπόθεση δεν προβλέπεται στις ως άνω εξαιρετικές διατάξεις του ν. 2238/1994, η αντίθετη δε εκδοχή θα συνεπαγόταν, σύμφωνα με τα γενόμενα δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, την, κατά παράβαση των αρχών της ασφάλειας του δικαίου και της αναλογικότητας, επ’ αόριστον και για μη προβλέψιμο χρόνο παράταση της ευθύνης των εν λόγω προσώπων για χρέη της εταιρείας προερχόμενα από ενέργειες, επί των οποίων δεν μπορούσαν να ασκήσουν καμία επίδραση.
- Επειδή, εξάλλου, ο ν. 2190/1920 (Α΄ 144), όπως κωδικοποιήθηκε με το β.δ. 174/1963 (Α΄ 37) και ίσχυε κατά τον κρίσιμο εν προκειμένω χρόνο, ορίζει στο άρθρο 7α με τον τίτλο «Πράξεις και στοιχεία που υποβάλλονται σε δημοσιότητα», όπως το άρθρο αυτό προστέθηκε με το άρθρο 7 του π.δ/τος 409/1986 (Α΄ 191) και τροποποιήθηκε τελικώς με το άρθρο 1 παρ. 11 του ν. 2941/2001 (Α΄ 201), τα εξής: «1. Πράξεις και στοιχεία ημεδαπών Ανωνύμων Εταιρειών. Σε δημοσιότητα υποβάλλονται οι εξής πράξεις και στοιχεία: α. Οι αποφάσεις της Διοίκησης για τη σύσταση ανώνυμων εταιρειών, καθώς και το καταστατικό που εγκρίθηκε. β. […] γ. Ο διορισμός και η για οποιοδήποτε λόγο παύση με τα στοιχεία ταυτότητας των προσώπων που: ασκούν τη διαχείριση της εταιρείας, έχουν την εξουσία να την εκπροσωπούν από κοινού ή μεμονωμένα, είναι αρμόδια να ασκούν τον τακτικό της έλεγχο. δ. […]». Στο άρθρο 7β του ίδιου νόμου, όπως αυτό προστέθηκε με το ως άνω άρθρο 7 του π.δ/τος 409/1986 και τροποποιήθηκε τελικώς με τις παρ. 12-13 του ως άνω άρθρου 1 του ν. 2941/2001, ορίσθηκαν τα ακόλουθα: «1. Η δημοσιότητα πραγματοποιείται: α. Με την καταχώριση, ύστερα από έλεγχο, των πράξεων και στοιχείων στο Μητρώο Ανώνυμων Εταιρειών, που τηρείται από την υπηρεσία του Υπουργείου Εμπορίου της Νομαρχίας όπου έχει την έδρα της η εταιρεία [...] β. Με τη δημοσίευση, με επιμέλεια της αρμόδιας υπηρεσίας και με δαπάνες της ενδιαφερόμενης εταιρείας, στο τεύχος Ανώνυμων Εταιρειών και Εταιρειών Περιορισμένης Ευθύνης της Εφημερίδας της Κυβέρνησης, ανακοίνωσης για την καταχώριση στο οικείο Μητρώο Ανώνυμων Εταιρειών των Πράξεων και των στοιχείων που υποβάλλονται σε δημοσιότητα […] 2. Το Μητρώο Ανώνυμων Εταιρειών αποτελείται τουλάχιστον από: α. το βιβλίο μητρώου ανώνυμων εταιρειών, β. τη μερίδα κάθε εταιρείας, γ. το φάκελο της εταιρείας και δ. το ευρετήριο των εταιρειών. 3. Στο βιβλίο μητρώου καταχωρίζεται με χρονολογική σειρά η επωνυμία κάθε ανώνυμης εταιρείας […] 4. Στη μερίδα της εταιρείας καταχωρίζονται οι πράξεις και τα στοιχεία που προβλέπονται από το άρθρο 7α καθώς και κάθε στοιχείο που υποβάλλεται στο Υπουργείο Εμπορίου για την άσκηση της Κρατικής Εποπτείας. Στη μερίδα αυτή αναγράφονται η επωνυμία, η έδρα, η διάρκεια και το κεφάλαιο της εταιρείας, τα ονοματεπώνυμα και οι διευθύνσεις κατοικίας των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, τα ονοματεπώνυμα και οι διευθύνσεις των προσώπων τα οποία από κοινού ή μεμονωμένα εκπροσωπούν την εταιρεία και το ονοματεπώνυμο και η διεύθυνση του προσώπου που είναι εξουσιοδοτημένο για την παραλαβή των προς την εταιρεία κοινοποιούμενων εγγράφων. Μεταγενέστερες μεταβολές των ανωτέρω σημειώνονται στη μερίδα της εταιρείας αμέσως μετά τις σχετικές καταχωρήσεις ή την υποβολή των σχετικών εγγράφων. 5. Στο φάκελο της εταιρείας τηρούνται όλα τα έγγραφα που καταχωρίζονται στη μερίδα της. 6. […] 13. Η εταιρεία δεν μπορεί να αντιτάξει στους τρίτους τις πράξεις και τα στοιχεία για τα οποία δεν τηρήθηκε η δημοσίευση που προβλέπει η περίπτωση β της ανωτέρω παραγράφου 1 εκτός αν αποδείξει ότι οι τρίτοι τα γνώριζαν. Πράξεις ή στοιχεία που έχουν δημοσιευτεί δεν αντιτάσσονται στους τρίτους πριν περάσουν δεκαπέντε ημέρες από τη δημοσίευση, εφόσον οι τρίτοι αποδεικνύουν ότι δεν ήταν δυνατόν να τα γνωρίζουν. 14. Το Διοικητικό Συμβούλιο της εταιρείας είναι υπεύθυνο για την υποβολή στην αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Εμπορίου των πράξεων και στοιχείων για τα οποία απαιτείται δημοσιότητα. Σε περίπτωση ασυμφωνίας του κειμένου που δημοσιεύτηκε στο ‘Τεύχος Ανώνυμων Εταιρειών και Εταιρειών Περιορισμένης Ευθύνης’ της Εφημερίδας της Κυβέρνησης με το περιεχόμενο της πράξης ή του στοιχείου που έχει καταχωρηθεί στο Μητρώο Ανώνυμων Εταιρειών, η Εταιρεία δεν μπορεί να αντιτάξει το περιεχόμενο του κειμένου που δημοσιεύτηκε στους τρίτους. Οι τρίτοι μπορούν να το επικαλεστούν, εκτός αν η εταιρεία αποδείξει ότι γνώριζαν το κείμενο που έχει καταχωρηθεί στο Μητρώο. 15. Οι τρίτοι μπορούν να επικαλούνται πράξεις ή στοιχεία για τα οποία δεν ολοκληρώθηκαν οι διατυπώσεις δημοσιότητας σύμφωνα με την ανωτέρω παράγραφο 1, εκτός εάν η έλλειψη δημοσιότητας τα καθιστά ανίσχυρα».
- Επειδή, από τις προπαρατεθείσες, περί ανωνύμων εταιρειών, διατάξεις του ν. 2190/1920 συνάγεται ότι η παύση για οποιονδήποτε λόγο, όπως η παραίτηση, από τη διοίκηση και εκπροσώπηση ανώνυμης εταιρείας υποβάλλεται στις διατυπώσεις δημοσιότητας των άρθρων 7α και 7β του νόμου αυτού (καταχώριση στο μητρώο ανωνύμων εταιρειών και δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως), η εν λόγω, όμως, δημοσιότητα, κατά τα παγίως κριθέντα, δεν έχει συστατικό, αλλά βεβαιωτικό - δηλωτικό χαρακτήρα (πρβλ. ΣτΕ 1040/2016, 3217/2014, 296/2011, 1770/2005, 296/2001). Τούτου έπεται ότι επί παραιτήσεως των μνημονευομένων στην παράγραφο 1 του άρθρου 115 του ν. 2238/1994 προσώπων από την ως άνω ιδιότητά τους, η μη δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως των σχετικών πράξεων δεν επιδρά, καθ’ εαυτήν, στο κύρος της παραιτήσεως, η οποία, εφόσον αποδεικνύεται με νόμιμο τρόπο, είναι ισχυρή ανεξαρτήτως της δημοσιεύσεώς της, έχει δε ως συνέπεια, κατά τη ρητή διατύπωση της παραγράφου 13 του άρθρου 7β του ν. 2190/1920, ότι η ανώνυμη εταιρεία δεν δύναται καταρχήν να αντιτάξει την επελθούσα μεταβολή στους τρίτους, εκτός εάν επικαλεσθεί και αποδείξει ότι την γνώριζαν (ΣτΕ 5/2018, 3171/2017, 1040/2016, 4034/2012, 296/2011, ΑΠ 1156/2018, πρβλ. ΣτΕ 143/2019, ΑΠ 307/2003, 724/2002). Ως «τρίτος» δε, για την εφαρμογή των εν λόγω διατάξεων, λογίζεται κάθε πρόσωπο με το οποίο η εταιρεία έχει ή μπορεί εκ του νόμου να έχει οποιαδήποτε έννομη σχέση, διότι οι εν λόγω διατάξεις σκοπούν, από τη φύση τους, στην προστασία των εχόντων έννομη σχέση με την εταιρεία προσώπων, η οποία θα μπορούσε να επηρεασθεί από τυχόν μεταβολές στα όργανα διοικήσεώς της, τις οποίες τα άλλα αυτά πρόσωπα δεν θα μπορούσαν να γνωρίζουν διότι ανάγονται στην ελεύθερη, κατ’ αρχήν, βούληση της εταιρείας και των διοικούντων οργάνων της ως φυσικών προσώπων. Για την προστασία δε ακριβώς των τρίτων αυτών, εφόσον, βεβαίως, είναι καλόπιστοι και δεν εγνώριζαν ούτε μπορούσαν ευχερώς να γνωρίζουν την επίμαχη μεταβολή κατ’ άλλο τρόπο, θεσπίζεται ο επίσημος και ειδικός αυτός τρόπος δημοσιότητας. Στους τρίτους αυτούς περιλαμβάνεται, βεβαίως, και το Δημόσιο, δεδομένου ότι συγκεντρώνει όλα τα ανωτέρω χαρακτηριστικά, η δε εν προκειμένω κρίσιμη έννομη σχέση του με την εταιρεία απορρέει από την ειδική διάταξη του νόμου που καθιερώνει τον κανόνα της προσωπικής και αλληλέγγυας ευθύνης των διευθυνόντων τις εταιρείες φυσικών προσώπων. Άλλωστε, και η διέπουσα το Δημόσιο αρχή της νομιμότητας προϋποθέτει, για την εφαρμογή της, τη νόμιμη και όχι κατά αυθαίρετο τρόπο περιέλευση εις γνώση του των πραγματικών περιστατικών που συνεπάγονται την εφαρμογή της. Εξάλλου, ο ν. 2190/1920 μνημονεύει, στην παράγραφο 14 του άρθρου 7β, το διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας ως κατ’ αρχήν και όχι αποκλειστικώς, όπως άλλως θα έπρεπε να συμβαίνει προκειμένου περί κατ’ εξαίρεση αποκλειστικής αρμοδιότητας, υπεύθυνο για την υποβολή στην αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Εμπορίου των πράξεων και στοιχείων για τα οποία απαιτείται δημοσιότητα, ορίζει δε στην περίπτωση β΄ της παραγράφου 1 του ίδιου άρθρου (7β) ότι η σχετική δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως γίνεται με δαπάνες της ενδιαφερόμενης εταιρείας. Δεν αποκλείει, βεβαίως, ο νόμος την κίνηση της διαδικασίας δημοσίευσης με επιμέλεια οποιουδήποτε ενδιαφερομένου, και ιδίως των διευθυνόντων την εταιρεία φυσικών προσώπων, στα οποία, άλλωστε, λόγω ακριβώς της ιδιότητάς τους αυτής, είναι γνωστή και ευχερής η τήρηση της οικείας νόμιμης διατύπωσης. Περαιτέρω, σύμφωνα με τα γενόμενα δεκτά στην ενδέκατη σκέψη, οι αρχές της νομιμότητας του φόρου, της ασφάλειας του δικαίου και της αναλογικότητας επιτάσσουν να μην παρατείνεται, και μάλιστα για άδηλο χρόνο, η ευθύνη του παραιτηθέντος από τη διοίκηση και εκπροσώπηση ανώνυμης εταιρείας για φορολογικές και κοινωνικοασφαλιστικές υποχρεώσεις της εταιρείας οι οποίες γεννήθηκαν μετά την παραίτησή του, χωρίς να παρέχεται σε αυτόν η πραγματική δυνατότητα, ακόμη και εάν επιδείξει άκρα επιμέλεια, να απαλλαγεί από την εν λόγω ευθύνη. Για τον λόγο αυτό, κατά τις εν λόγω διατάξεις, ερμηνευόμενες σύμφωνα με το Σύνταγμα και τις αρχές της νομιμότητας του φόρου, της ασφάλειας του δικαίου και της αναλογικότητας, σε περίπτωση μη δημοσιεύσεως της πράξεως παραιτήσεως των μνημονευομένων στην παράγραφο 1 του άρθρου 115 του ν. 2238/1994 προσώπων από την ως άνω ιδιότητά τους, τα πρόσωπα αυτά απαλλάσσονται από την ευθύνη για τις μεταγενέστερες της παραιτήσεώς τους (κατά τις ειδικότερες διακρίσεις των παραγράφων 1 και 3 του άρθρου 115 του ν. 2238/1994) οφειλές της εταιρείας από φόρο εισοδήματος και από ασφαλιστικές εισφορές προς το Ι.Κ.Α., εφόσον, επιδεικνύοντας τη δέουσα επιμέλεια, προβούν τα ίδια στη, μνημονευόμενη στο άρθρο 7β παρ. 14 του ν. 2190/1920, γνωστοποίηση της παραιτήσεώς τους στην αρμόδια προς τούτο υπηρεσία της Νομαρχίας, προσκομίζοντας συγχρόνως τα στοιχεία από τα οποία προκύπτει ότι έχουν εγκύρως και σπουδαίως παραιτηθεί. Η δε προκύπτουσα από τον νόμο υποχρέωση επίδειξης της δέουσας αυτής επιμέλειας, η οποία αφορά υπεύθυνους διοικούντες ανώνυμη εταιρεία, που εκουσίως αναδέχθηκαν τη σχετική ιδιότητα με τις απορρέουσες από αυτή νόμιμες υποχρεώσεις, και όχι κάθε απλό συναλλασσόμενο, απορρέει από πάγιες διατάξεις της νομοθεσίας, ευχερώς και αυτονοήτως γνωστές στα εν λόγω πρόσωπα από μόνη την ιδιότητά τους αυτή. Συνεπώς, δεν συντρέχει εν προκειμένω περίπτωση παραβίασης των αρχών της ασφάλειας δικαίου και της αναλογικότητας. (…)